قصه چیست ؟
عنوان قصه » در ذهن آدمی تداعی کننده ی ماجراهایی است که در دوران کودکی از بزرگتر های خود شنیده است و هنوز هم سایه روشنی از آن ها را در ذهن دارد .با این اوصاف قصه به ظاهر اصطلاح ساده ای است که به نظر می رسد پیچیدگی چندانی هم نداشته باشد.
قصه قالبی است ادبی که نویسنده به وسیله آن حرف و پیام خود را به صورت ماجراها و حادثه هایی که به طور منطقی به دنبال هم می آیند، به مخاطبش عرضه می کند(رحماندوست ،1372: 26)
همچنین در تعریف قصه آورده اند :
قصه بیان واقعی وقایعی است غالباً خیالی که در آن ها معمولاً تاکید بر حوادث خارق العاده بیشتر از تحول و تکوین آدم ها و شخصیت هاست .» (رزمجو،1370 :163)
ضعف رابطه ی علت و معلولی از ویژگی های قصه است . حوادثی که در قصه روی می دهد ، بیشتر حاصل اتفاق و پیشامد است اگر چه با ذهن استدلال گرای آدمی چندان سازگار نیست اما آدمی در فضای قصه آن ها را می پذیرد.
کلی گرایی از ویژگی های دیگر قصه است و به معنای توجه کمتر به جزئیات حوادث و احوال است .در قصه بیشتر نتیجه ی امر مورد نظر است و اینکه در جزئیات چه روی می دهد ، مورد توجه نیست.
حوادث خارق العاده در قصه چنان به سادگی روی می دهد که با وجود باور پذیری آن در محیط قصه ، تصور وقوع آن در خارج محیط قصه ، غیر ممکن است .
معمولا در قصه ، زمان و مکان جایی ندارد و علت آن هم این است که برای خواننده دانستن این که این قصه در کجا روی می دهد و مربوط به چه زمانی است ، اهمیت چندانی ندارد .
چرایی وجود قصه
قصه از چه زمانی به وجود آمد ؟ جواب این سؤال دشوار است ؛ به یقین هیچ کس دقیقا نمی داند که از چه زمانی قصه به وجود آمده است . اما شکی در این نیست که پس از آن که انسان های نخستین بر زبان و عناصر مربوط به آن مسلط شدند ، قصه جزو نخستین تراوشات فکری آنان بوده است :
اگر افسانه و داستان، قدیمی ترین اثر و کهن ترین تراوش دستگاه ذهنی بشر نباشد ، باری جزو کهن ترین آثاری است که از اندیشه و تخیل بشر بر جای مانده است مسلماً پیش از آن که بشر وارد دوران تاریخی شود و روایت های مهم زندگانی خویش را به یاری نقوش و علایم قابل رویت برجای گذارد ، به مدتی دراز افسانه ها را در نهان خانه ی ضمیر و مخزن حافظه ی خویش نگاه می داشت و دهان به دهان سینه به سینه به اخلاف خویش می سپرد .» ( محجوب، 1382 : 121)
خداوند که خود برترین قصه گوست در کتب آسمانی برای ارتباط و هدایت انسان، زبان قصه را انتخاب کرده است و از این رو قرآن نیز مملو از قصه ها و سرگذشت های پندآموز است:
لقد کان فی قصصهم عبره لاولی الالباب(سوره یوسف، آیه 111)
در قصه ها و سرگذشت های آنها پند و عبرتی است برای خردمندان
برخی محققان قصه را مرتبط با فطرت آدمی دانسته اند و برای آن دلیل نیز ارائه کرده اند . در بیان دلایل فطری بودن علاقمندی به قصه گفته اند که اولاً علاقه به قصه ، هیچگاه در حیوان مشاهده نمی شود ثانیاً علاقمندی به قصّه فراتر از مرزهای جغرافیای و ی است و نمی توان گفت که فلان ملّت به قصّه علاقمند است و فلان ملّت از قصه بیزار است ( حجوانی، 1371: 61). وجود قصه های بی شمار در ادبیات عامیانه ملل مختلف در طول تاریخ بیش از پیش بر این امر صحه میگذارد.دلیل دیگری که برای این امر می توان ارایه کرد این است که طفل از همان اوان سخن گفتن و بدون هیچ گونه آموزش به شنیدن قصه علاقمند است .
قصه انعکاسی از واقعیت است انعکاسی که بر خلاف عالم واقعیت ، آدمی خود آفریننده ی آن است و قضا و قدر را در آن راهی نیست و انسان خیال پرداز می تواند حوادث را به نام و کام خود دچار دگرگونی کند و سرمست از این باشد که اگر در عالم واقعیت بسته ی تقدیر است ، در عالم داستان خود تقدیری است که حوادث را چون مهره ی شطرنج جابجا می کند و همین حس اقتدار باعث می شود که از خلق چنین دست ساخته ای به خود ببالد .
و این چنین است که امروزه در عصر دیجیتال و پیشرفت ،قصه، نمود های دیگری به خود گرفته است و در سینما ، تلویزیون و منابع نوشتاری ، بخش عمده ای از ادبیات مدرن به داستان اختصاص یافته است و انسان عقل گرای امروز در عین حال که در باطن خود به خیالی بودن قصه آگاه است ، نمی خواهد لذت غوطه ور شدن در خیال را از خود دریغ کند .
اگرچه شاید به ظاهر و در نگاهی سطحی کودکان را تنها علاقمندان قصه دانست و لیکن باید دانست که مخاطبان قصه، طبقه یا قشر خاصی نیستند. کودکان و پیران،ن و مردان،از هر طبقه شغلی و در هر سطح تحصیلات و فرهنگ، از پرمشغله ترین افراد تا بیکارترین آنها، همه و همه به قصه علاقمندند.
اگرچه در عصر حاضر با وجود رونق بازار تلویزیون، رادیو و تلویزیون، خواندن قصه از روی متن کتاب ممکن است تا حدی به حاشیه رانده شده باشد ولی باید دانست که باز همان قصه پایه و اساس همگی آن رسانه هاست .
پرداختن به این مسئله جزو مسایل نسبتاً جدید ادبیات محسوب می شود ، زیرا امروزه هدف از هر امری، مهم ترین امر مرتبط با آن محسوب می شود . با نگاهی دقیق به قصّه می توان چنین فرض کرد که خالقان این قصص ، اهداف مختلفی را از طریق آن ها دنبال می کردند ؛ هرچند سرگرم ساختن مستمع ، فصل مشترک تمامی قصه پردازان بوده است ، اما غیر از این اهداف دیگری نیز برتلاش آن ها مترتّب بوده است . هرگاه زبان حقیقت، در مستمع کارساز نبوده و حتی به کارگیری آن خطر جانی به همراه داشته است ، زبان مجازی قصه ،گره گشا به نظر می رسید و نه تنها باعث هلاک او نمی شد بلکه در نزد حاکم قصه شنو ، ترفیع مقام را نیز به دنبال داشت .گاهی نیز همین قصه گویی جان شهرزاد ها و بختیارها و. را نجات داده است .
بطور کلی می توان برای قصه ، کارکردهای زیر را در نظر گرفت :
1- سرگرمی
از زمان پیدایش داستان های نخستین تا به امروز ، آدمی به سبب جذابیتی که در قصه سراغ داشته است ، به آن روی آورده است . زمان شنیدن قصه ، او فارغ از همه چیز ، برای مدتی هرچند کوتاه در افکار خود غرق می شود و مشکلات ودشواری جهان پیرامونی را به فراموشی می سپارد .
بسیار ساده انگارانه خواهد بود که نقش قصّه را فقط سرگرمی بدانیم .اگرچه سرگرمی جزو نخستین اهداف قصه است ،اما حقیقت آن است که در ورای این ظاهر جذاب و سرگرم کننده ، می شود که انبوهی از تعالیم اخلاقی و پیام نهفته باشد و همین است که مولانا در زمان خود بین ظاهر قصه و پیام آن تفاوت قایل شده است :
قصه و تأثیر آن در تربیت کودکان
قصه ,، ,های ,ها ,ی ,وجود ,است که ,است و ,که در ,در قصه ,است ،
درباره این سایت